Ο διπλασιασμός των πειραματικών και προτύπων σχολείων πρόκειται να αλλάξει την ελληνική εκπαίδευση;

Διάδωσέ το

 ΑΠΟ ΤΑ ΕΚΑΤΟN ΔΩΔΕΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΚΑΙ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΣΤΑ ΠΙΛΟΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΓΙΑ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑ. ΠΡΟΣ ΕΝΑ ΜΟΝΤΕΛΟ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΟΝ 21Ο ΑΙΩΝΑ;1

 

Γιώργος Μπαγάκης2

Ομότιμος καθηγητής στο Τμήμα Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής

Πανεπιστημίου Πελοποννήσου

  • Το μοντέλο της αύξησης του αριθμού των προτύπων και πειραματικών σχολείων για να βελτιωθεί η ελληνική εκπαίδευση;

Τους τελευταίες μήνες είδαμε το ΥΠΑΙΘ να προβάλει ως σημαντικό επίτευγμα το διπλασιασμό σχεδόν των υπαρχόντων πειραματικών και προτύπων σχολείων. Δεν θα συζητήσω εδώ το ότι δεν επιτεύχθηκε τελικά ο αρχικός σχεδιασμός του ΥΠΑΙΘ να υπάρχει σε κάθε περιφερειακή ενότητα τουλάχιστον ένα σχολείο αυτού του τύπου ή το ότι πολλά σχολεία μετατράπηκαν σε πρότυπα (κυρίως) ή πειραματικά χωρίς τη συναίνεση του συλλόγου διδασκόντων(!), την αναστάτωση και τις συγκρούσεις που δημιουργήθηκαν  σε πολλά σχολεία, την απροθυμία εκπαιδευτικών να καλύψουν όλες τις κενές θέσεις στα σχολεία αυτά, ούτε το κώλυμα που υπήρξε σχετικά με την τοποθέτηση νεοδιόριστων εκπαιδευτικών σε αυτά. Εδώ θα επιχειρήσω να θέσω το ερώτημα: Ο διπλασιασμός των πειραματικών και προτύπων σχολείων πρόκειται να αλλάξει την ελληνική εκπαίδευση; Ή, για να το διατυπώσω διαφορετικά, αυτή η προσέγγιση βασίζεται σε ένα σύγχρονο και αποτελεσματικό μοντέλο ή παράδειγμα; Ή, πρόκειται για αναποτελεσματικό μοντέλο του χθες, το οποίο βασίζεται στον εμπειρικοτεχνισμό και στο έλλειμμα θεωρητικής και μεθοδολογικής επάρκειας ατόμων σε πολύ υψηλές θέσεις επιτελείων του ΥΠΑΙΘ (Μπαγάκης, 2021α), τα οποία πρωτοστατούν τώρα και μια δεκαετία στη δημιουργία σχετικών μύθων; 

Στην αύξηση του αριθμού περιλαμβάνεται και η δημιουργία έξι πρότυπων ΕΠΑΛ, «διαφορετικών εντελώς!» από τα υπάρχοντα πρότυπα σχολεία αλλά χωρίς ταυτότητα μέχρι στιγμής, τα οποία θα αποτελέσουν μοντέλο για τα υπόλοιπα ΕΠΑΛ. Αυτό μόνο που γνωρίζουμε  είναι ότι σε καθένα από αυτά θα δοθούν περίπου 1,5 εκατυμμύρια ευρώ! Ξέρουμε επίσης ότι σύμφωνα με τον εμπνευστή τους δεν έχει μεγάλη σημασία αν λέγονται πρότυπα ή πειραματικά! Όλα λοιπόν εξ υπαρχής και στα ΕΠΑ.Λ, με βάση τα 6 πρότυπα ΕΠΑΛ του 1.5 εκατομμυρίου το καθένα. «Στάχτη και μπούρμπερη» ο αυθεντικός πειραματισμός μιας ολόκληρης δεκαετίας με πιλοτική  εφαρμογή, με την εισαγωγή νέων θεσμών και προσεγγίσεων όπως οι ψυχολόγοι, ο σύμβουλος καθηγητής, η δικτύωση κ.ά με σημαντικά θετικά αποτελέσματα και αξιόλογη αποδοχή από την εκπαιδευτική κοινότητα, με βράβευση από την Ε.Ε. όπως αυτά τα διαπιστώσαμε στο Πρόγραμμα Μια Νέα Αρχή στα ΕΠΑΛ (ΜΝΑΕ) (Μπαγάκης, Νικολάου, Λαμπίδη, Σιγανού, Κονταξής, Χαλικόπουλος, 2021). 

_______________________________________________–

1 To κείμενο αυτό για τα πειραματικά και τα πρότυπα σχολεία είχε προαναγγελθεί πριν δύο εβδομάδες στο άρθρο μου (Μπαγάκης, 2021α). Σύντομα θα ακολουθήσει και το επόμενο άρθρο για την αξιολόγηση, που επίσης είχε προαναγγελθεί.
 2 Ευχαριστώ ένα μία πανεπιστημιακό, ένα συντονιστή εκπαιδευτικού έργου, δύο πρώην σχολικούς συμβούλους, δύο διευθυντές και ένα υποδιευθυντή σχολείου για τα χρήσιμα σχόλια τους.
  • Τι έχει αλλάξει στις επιστήμες της εκπαίδευσης από την εποχή που ιδρύθηκαν τα πρότυπα και τα πειραματικά σχολεία στη χώρα μας

Αν και δεν είναι επαρκώς μελετημένη η ίδρυση των πειραματικών και των προτύπων σχολείων στην Ελλάδα, ανάλογα με τις πολιτικές συγκυρίες από το 1929 μέχρι σήμερα οπωσδήποτε δεν ήταν ανεπηρέαστη από αυτές (Ελευθέριος Βενιζέλος, Μεταξάς, Δικτατορία συνταγματαρχών, μεταπολίτευση). Εδώ δεν θα επιχειρήσουμε μια ιστορική ανασκόπηση για τα σχολεία αυτά, απλά θα επισημάνουμε ότι η γένεσή τους στη χώρα μας σχετίζεται με μοντέλα όπως του διακεκριμένου φιλόσοφου και παιδαγωγού John Dewey, o οποίος είχε δημιουργήσει πρωτοποριακά πειραματικά σχολεία (experimental schools) στα οποία υλοποιούσε τις πλούσιες και καινοτόμες θεωρητικές και πρακτικές του προσεγγίσεις (βιωματική προσέγγιση, ολιστική προσέγγιση, learning by doing, κ.ά.), αν και στην Ελλάδα η ίδρυση του Πειραματικού σχολείου του Πανεπιστημίου Αθηνών δεν σχετίζεται με αυτό το μοντέλο και στο Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, περισσότερο αξιόλογες προσπάθειες που πραγματοποίησε ο Αλεξανδρος Δελμούζος δεν ευοδώθηκαν. 

Όμως από τις αρχές του περασμένου αιώνα μέχρι σήμερα πολλά έχουν αλλαξει τόσο στις επιστήμες της εκπαίδευσης, οι οποίες τότε βρίσκονταν σε ένα πρώιμο μάλλον εμπειρικό στάδιο όσο και στον αριθμό τους ο οποίος έχει πολλαπλασιαστεί από τότε. Το να υπάρχει ένα σχολείο στο οποίο να πραγματοποιούνται οι πειραματισμοί για όλες τις υπάρχουσες επιστήμες της εκπαίδευσης σήμερα μοιάζει με κάτι ανέφικτο, όπως και μη έγκυρο και ακατάλληλο για κάθε είδους εκπαιδευτικό πειραματισμό. Θα μπορούσε για παράδειγμα να γίνει πειραματισμός για τη συμπερίληψη μεταναστόπουλων στο πειραματικό σχολείο στη Σκουφά στο Κολωνάκι, στο οποίο είναι αμφίβολο αν υπάρχουν παιδιά μεταναστών;

Στην ίδια λογική παρόμοια μπορούν να αναφερθούν για όλα τα πειραματικά και πρότυπα σχολεία αναφορικά με το ποσοστό των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες. Γι’ αυτό και δεν υπάρχουν τμήματα υποδοχής και τάξεις ένταξης στα σχολεία αυτά.

Ωστόσο σήμερα αυτό που φαίνεται να έχει μεγαλύτερη αξία είναι η εφαρμογή  πειραματικών ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ, πιλοτικών ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ, τα οποία ανάλογα με τη στόχευση τους είναι αναγκαίο να λάβουν χώρα σε πολλά διαφορετικά και κατάλληλα επιλεγμένα σχολικά περιβάλλοντα, προκειμένου να ολοκληρωθεί ο συγκεκριμένος πειραματισμός και να εξαχθούν τεκμηριωμένα συμπεράσματα. Νομίζω αυτός είναι και ο λόγος που δεν συναντάμε σήμερα πειραματικά σχολεία σε άλλες ανεπτυγμένες χώρες (όπως τις Αγγλοσαξονικές) γιατί η εφαρμογή των πιλοτικών προγραμμάτων μόνο σε αυτά τα σχολεία δεν είναι επαρκής.

  • Τι συνήθως σημαίνει πειραματικό σχολείο, τι πιλοτικό σχολείο και η περίπτωση των προτύπων σχολείων στη χώρα μας

Μετά την ανάληψη της διακυβέρνησης της χώρας από το ΠΑΣΟΚ στις αρχές της δεκαετίας του 1980 δημιουργήθηκαν τα πειραματικά σχολεία από προηγούμενα πρότυπα και πειραματικά σχολεία. Βασικά τους χαρακτηριστικά ήταν η κλήρωση για την εγγραφή των μαθητών, τα αυξημένα τυπικά προσόντα των εκπαιδευτικών, το μειωμένο ωράριο διδασκαλίας, καθώς και η υποχρέωση του σχολείου να δεχεται φοιτητές να κάνουν πρακτική άσκηση κ.ά.. 

Με το Ν.3966/2011 τα σχολεία αυτά μετονομάστηκαν σε πρότυπα πειραματικά. Αυτό πραγματοποιήθηκε ταυτόχρονα με τις διαδικασίες αξιολόγησης των εκπαιδευτικών, την τοποθέτησή τους για πενταετή θητεία στα σχολεία αυτά, τις εξετάσεις για την είσοδο των μαθητών σε αυτά και κάποια άλλα στοιχεία διαφοροποίησης από τα υπόλοιπα δημόσια σχολεία, όπως οι όμιλοι αριστείας και δημιουργικότητας κ.ά.

Αυτό παρέμεινε μέχρι το 2015 οπότε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ με τον νόμο του 4327/2015 διαχώρισε τα σχολεία αυτά σε Πρότυπα και σε Πειραματικά σχολεία επιχειρώντας τη συρρίκνωση των Προτύπων σχολείων, τα οποία περιορίστηκαν στα ιστορικά σχολεία που διαθέτουν κληροδοτήματα (Βαρβάκειο, Ευαγγελική, Ιωνίδειος), στα οποία διατήρησε και την εισαγωγή των μαθητών με εξετάσεις.

Με τον νόμο Κεραμέως (Ν.4692/2020) επανήλθε ουσιαστικά το προ του 2015 καθεστώς, παρά το ότι υπάρχει διάκριση μεταξύ προτύπων και πειραματικών σχολείων στην ονομασία, αυξήθηκε ο αριθμός των Προτύπων σχολείων, καθώς μετονομάστηκαν όλα σχεδόν σε πρότυπα, με εξαίρεση τα σχολεία που ήταν συνδεδεμένα με τα Πανεπιστήμια (π.χ. Πειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Αθηνών), τα οποία διατήρησαν τον χαρακτηρισμό Πειραματικά. 

  • Λίγα «βολικά» σχολεία

Από τις προηγούμενες περιγραφές εύκολα συνάγεται ότι σε ένα πειραματικό σχολείο ένας μαθητής έχει πολύ μεγάλες πιθανότητες να βρεθεί σε καλό περιβάλλον μάθησης και αν μάλιστα είναι και χαρισματικός μαθητής το πρότυπο σχολείο θα του παρέχει πολλές δυνατότητες, κάτι το οποίο δεν είναι αντιπροσωπευτικό αυτού που επικρατεί στον μέσο όρο του δημόσιου σχολείου της αντίστοιχης βαθμίδας. 

Βέβαια πρόκεται για μικρό αριθμό σχολείων (112 στο σύνολό τους) σε σχέση με τον αριθμό των σχολείων της ελληνικής επικράτειας (13.000), μάλλον βολικών για μαθητές και γονείς. Το ποσοστό τους όμως είναι πολύ μικρό, 0,86%.  

  • Το πιλοτικό σχολείο

Θα πρέπει βέβαια να τονιστεί εδώ ότι δεν πρόκειται για σχολεία που λειτουργούν ή μπορούν να λειτουργήσουν ως πιλοτικά σχολεία. Τα πιλοτικά σχολεία επιλέγονται, ώστε να πληρούν κάποιες προδιαγραφές αντιπροσωπευτικότητας και δειγματοληψίας, για ένα πρόγραμμα, το οποίο αφορά μεγάλο αριθμό σχολείων, στο οποίο μελετάται η εφαρμογή νέων πρακτικών, μεθοδολογιών, πολιτικών. Τα πιλοτικά σχολεία ως γνωστόν υποστηρίζονται από ερευνητικό προσωπικό το οποίο μελετά συστηματικά τον τρόπο εφαρμογής (προβλήματα, δυσκολίες, επιτεύξεις). Το μεγάλο όφελος από τα πιλοτικά σχολεία είναι ότι στα μικρά αντιπροσωπευτικά δείγματα και με την κατάλληλη ερευνητική υποστήριξη είναι δυνατόν να προλάβουμε δυσκολίες, να βρούμε λύσεις, καθώς και να αναδείξουμε, καλές πρακτικές, μεθόδους και πολιτικές πριν πάμε στο σύνολο των σχολείων του προγράμματος.

Θα πρέπει βέβαια να τονιστεί μια ακόμα φορά φορά ότι τα πιλοτικά σχολεία επιλέγονται προσεκτικά αναφορικά με τον αριθμό τους και την αντιπροσωπευτικότητά τους, ώστε να ανταποκρίνονται σε όλες τις κατηγορίες του  μαθητικού πληθυσμού και όχι σε μιά μόνο κατηγορία του. Διερωτώμαι για την αντιπροσωπευτικότητα των πειραματικών και προτύπων σχολείων τα οποία υποτίθεται ότι θα λειτουργήσουν ως πιλοτικά(;) σχολεία για την εφαρμογή των νέων αναλυτικών προγραμμάτων την ευθύνη των οποίων έχει το ΙΕΠ3. Είναι π.χ. αντιπροσωπευτικά σχολείων αγροτικών περιοχών, εργατικών περιοχών;;;

_____________________________________

3. Αναφέρομαι στην πιλοτική εφαρμογή και όχι σε κάποια τουλάχιστον αξιόλογα προγράμματα σπουδών
  • Υπάρχουν παραδείγματα μεταφοράς τεχνογνωσίας από τα πειραματικά και τα πρότυπα σχολεία στα υπόλοιπα σχολεία;

Μετά τα προηγούμενα, εύκολα μπορεί να συναχθεί  ως κεντρικό σημείο προβληματισμού που επίσημα κάποιοι επικαλούνται για τα πειραματικά και τα πρότυπα σχολεία σε σχέση με την εθνική πολιτική για την εκπαίδευση: Μεταφέρεται τεχνογνωσία από τα πειραματικά και τα πρότυπα σχολεία στα υπόλοιπα σχολεία; H απάντηση νομίζω είναι εύκολη και είναι αρνητική. Πρόκειται για σχολεία με καλύτερες συνθήκες όπως προαναφέρθηκε σε επίπεδο πρακτικών τάξης, εκπαιδευτικού δυναμικού κτλ. αλλά δεν είναι πιλοτικά σχολεία, δεν έχουν αντιπροσωπευτικότητα, και παρά το ότι γίνεται επίκληση μεταφοράς τεχνογνωσίας, δεν έχουν τον σχεδιασμό και τη φυσιογνωμία για κάτι τέτοιο. 

Επίσης, αυτό το μοντέλο της βελτίωσης της εκπαίδευσης ενός κράτους εμένα τουλάχιστον δεν μου είναι γνωστό από τα εκπαιδευτικά συστήματα άλλων ανεπτυγμένων κρατών. Υπάρχουν διαφορετικά σύγχρονα μοντέλα που βασίζονται στις προσεγγίσεις της σχολικής βελτίωσης (school improvement) ή της σχολικής αποτελεσματικότητας (school effectiveness) με τα οποία μπορεί κάποιος να συμφωνεί ή να διαφωνεί αλλά αναμφισβήτητα πρόκειται για μοντέλα με θεωρία και μέθοδο. Δεν έχω κατανοήσει ακόμα με ποια θεωρία και ποια μέθοδο τα προτεινόμενα από το ΙΕΠ  σχολεία θα βελτιώσουν την ελληνική εκπαίδευση (και μάλιστα συχνά χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του εκπαιδευτικού τους προσωπικού). 

  • Αποτελούν λοιπόν σήμερα τα πειραματικά και τα πρότυπα σχολεία  την ατμομηχανή για τη βελτίωση της ελληνικής σχολικής εκπαίδευσης;

Θα γίνουν λοιπόν τα πειραματικά και τα πρότυπα σχολεία η ατμομηχανή που θα σύρει προς τα μπροστά την ελληνική εκπαίδευση; H απάντηση νομίζω συνάγεται εύκολα παρά την επένδυση που έχει γίνει σε αυτόν τον αστήριχτο μύθο…

Συμπερασματικά τέλος θα λέγαμε ότι τα πειραματικά και τα πρότυπα σχολεία αποτελούν σχολεία με καλύτερες συνθήκες για τη μάθηση των μαθητών, είναι πολύ λίγα σε σχέση με τα σχολεία της ελληνικής εκπαίδευσης, δεν είναι αντιπροσωπευτικά των διαφορετικών σχολείων της ελληνικής επικράτειας, δεν μεταφέρουν τεχνογνωσία στα υπόλοιπα σχολεία και δεν αποτελούν τα σχολεία που θα πρόκειται να αλλάξουν την ελληνική εκπαίδευση.

Η βελτίωση της ελληνικής εκπαίδευσης απαιτεί σχεδιασμούς και πολιτικές για όλα τα σχολεία, που ενδεχομένως μπορούν να δοκιμαστούν με προγράμματα σε  προσεκτικά επιλεγμένο  αντιπροσωπευτικό δείγμα πιλοτικών σχολείων.                                                                                                               

ΕΠΙΚΑΙΡΟ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΠΟΥ ΓΡΑΦΤΗΚΕ 10 ΧΡΟΝΙΑ ΠΡΙΝ  (2011)

Το κείμενο που ακολουθεί γράφτηκε πριν 10 χρόνια και αποτέλεσε παρέμβαση μου στο Εθνικό Συμβούλιο Παιδείας (Ε.ΣΥ.Π.), ως πρόεδρος τότε του Οργανισμού Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών (Ο.ΕΠ.ΕΚ), οργανισμός ο οποίος στη συνέχεια συγχωνεύτηκε μαζί με το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (Π.Ι) και το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας(Κ.Ε.Ε.) στο Ι.Ε.Π. Η θέση  που εκφράζεται για τα πρότυπα-πειραματικά σχολεία (με αυτό τον αντιφατικό όρο τα ονομάτιζαν τότε) ήταν σε αντίθεση με την τότε κυριαρχούσα κυβερνητική προσέγγιση. Σήμερα το ζήτημα των προτύπων (αποτελούν πλέον τη μεγάλη πλειονότητα) και των πειραματικών σχολείων (τουλάχιστον τώρα υπάρχουν δύο διαφορετικές λέξεις) επανήλθε ως κύρια κατεύθυνση της κυβερνητικής πολιτικής. Ακούγεται μάλιστα ότι ασκήθηκαν  διοικητικές πιέσεις σε κάποια σχολεία να μετατραπούν σε πειραματικά ή πρότυπα.  Επειδή θεωρώ ότι ο πυρήνας της τότε παρέμβασής μου (10 χρόνια μετά) παραμένει ακόμα πιο επίκαιρος και συμπληρωματικός σήμερα, την επαναδημοσιεύω παρακάτω αν και υπάρχουν στην ίδια λογική  αναλυτικότερα άρθρα μου για τα πειραματικά και τα πρότυπα σχολεία (δες Μπαγάκης, 2015).  

 

Εισαγωγικά

Το ζήτημα της βελτίωσης της λειτουργίας των πειραματικών σχολείων αναγκαστικά θέτει προς συζήτηση και διερεύνηση κομβικά  σημεία θεμελιωδών ζητημάτων της εκπαίδευσης, όπως:  

α. τη φυσιογνωμία των πειραματικών/προτύπων σχολείων και το πως μπορεί αυτή να ιδωθεί υπό το πρίσμα των σύγχρονων, ελληνικών και διεθνών εξελίξεων στις επιστήμες της εκπαίδευσης,  αρκετές δεκαετίες μετά την ίδρυση τους και έχοντας υπόψη την αίσθηση που υπάρχει από την προσφορά τους τα τελευταία χρόνια,  

β. τον πειραματισμό και την έρευνα η οποία έχει ενδιαφέρον για τους εκπαιδευτικούς και τα σχολεία σήμερα,

γ. τη βελτίωση και την αριστεία του σχολείου στο σύγχρονο, παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον. 

α. Η φυσιογνωμία των πειραματικών/προτύπων σχολείων σήμερα 

Τα πρώτα θεμελιακά ζητήματα τίθενται ως προς τη φυσιογνωμία των πειραματικών/πρότυπων σχολείων. Πρόκειται για σχολεία για προικισμένους (gifted) μαθητές; Αν και το πεδίο των προικισμένων μαθητών αποτελεί ένα ενδιαφέρον και αξιοποιήσιμο πεδίο, -το οποίο δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένο στη χώρα μας-, εννοείται ότι τα πειραματικά/πρότυπα σχολεία δεν εντάσσονται σε αυτή την κατεύθυνση.   Πρόκειται για σχολεία πρακτικής άσκησης και πειραματισμού νέων μεθόδων και αναλυτικών προγραμμάτων; Αν ναι, είναι τα μόνα σχολεία που θα έπρεπε να γίνονται τα προηγούμενα; Η απάντηση είναι σαφώς όχι, για λόγους τουλάχιστον δειγματοληψίας του εγχειρήματος αυτού. Αν τα σχολεία αυτά εξαιτίας του θεσμικού τους πλαισίου και από τη σύνθεση του διδακτικού τους προσωπικού διευκολύνουν τα προηγούμενα, σαφώς να αξιοποιηθούν και αυτά, αλλά όχι μόνον αυτά.  Έχει νόημα σήμερα να μιλάμε για πειραματικά σχολεία ή για πειραματικά προγράμματα; Η εμπειρία έχει δείξει ότι η αριστεία, οι καλές πρακτικές, η κουλτούρα συνεργασίας  και καινοτομίας έρχονται και παρέρχονται από τα διάφορα σχολεία. Το γεγονός αυτό σχετίζεται σε μια δεδομένη περίοδο με πολλές παραμέτρους, όπως είναι η διεύθυνση, οι εκπαιδευτικοί, οι γονείς κ.ά.. Καλό δε είναι να παίρνονται μέτρα ενίσχυσης και ενδυνάμωσης προς αυτή την κατεύθυνση από το επίσημο κράτος για την μεγαλύτερη δυνατή διάρκεια και έκταση των πολύ σημαντικών αυτών στοιχείων (αριστεία κτλ).  Ήταν τα υπάρχοντα πειραματικά/πρότυπα σχολεία τα μόνα ή τα πρωτοπόρα προς αυτή την κατεύθυνση; Παρά τη θετική τους συμβολή, η απάντηση είναι  πως όχι. Σε μια διαφορετική κατεύθυνση θα μπορούσε κάποιος να συζητήσει για πολιτικές με στόχο τον προσεκτικό σχεδιασμό, την υλοποίηση και την αξιολόγηση καινοτόμων εκπαιδευτικών προγραμμάτων, με στόχο την επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών και τη βελτίωση της σχολικής μονάδας, εντός και πέραν των υπαρχόντων θεσμοθετημένων προαιρετικών προγραμμάτων (περιβαλλοντικής εκπαίδευσης,  πολιτιστικών κτλ.). Αυτό θα μπορούσε να συμβεί με πολύ μικρότερο κόστος και ενδεχομένως με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα εντός και πέρα από τα πειραματικά/πρότυπα σχολεία. Αυτή είναι η συνήθης πρακτική σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες.     

β. Ο πειραματισμός και η ιδιαίτερη εκπαιδευτική έρευνα, η οποία έχει ενδιαφέρον για τους εκπαιδευτικούς και τα σχολεία σήμερα.

Αρκετές δεκαετίες μετά την ίδρυση των πειραματικών σχολείων, σήμερα, εν έτει 2011, η εκπαιδευτική κοινότητα είναι πολύ περισσότερο εξοπλισμένη θεωρητικά και μεθοδολογικά. Η ελληνική και  διεθνής εμπειρία μάς έχει κάνει πολύ πιο σοφούς, μέσα από το μεγάλο και ποικίλο πειραματισμό που έχει πραγματοποιηθεί και μελετηθεί, τόσο στο μικρο-επίπεδο της τάξης όσο και στο μακρο-επίπεδο μεγαλύτερων εκπαιδευτικών εγχειρημάτων.   Το πώς ένα σχολείο μπορεί να πειραματιστεί, να γίνει ευφυές, να μάθει, να γίνει αποτελεσματικό και να βελτιωθεί συμπυκνώνεται  διεθνώς στα 2 κύρια ερευνητικά ρεύματα της σχολικής αποτελεσματικότητας (school effectiveness) και της βελτίωσης του σχολείου (school improvement).   Πιο απλά, στην πρώτη περίπτωση από τη δεκαετία του 1980 σε πολλές ανεπτυγμένες χώρες άρχισαν να τίθενται εξωτερικά standards και στόχοι στα σχολεία, ώστε να γίνουν καλύτερα από το επίπεδο πουβρίσκονταν, ενώ στη δεύτερη περίπτωση, κυρίως από τη δεκαετία του 1990, πάλι με τον ίδιο στόχο, εμφανίστηκαν ρεύματα στον χώρο της παιδαγωγικής επιστήμηςπου δίνουν έμφαση στο «κρυμμένο κεφάλαιο» του κάθε σχολείου, στη δημιουργία κοινοτήτων μάθησης εντός του σχολείου,  στην αυτο-αξιολόγηση που αποφασίζει η ίδια η σχολική μονάδα, στη διανεμημένη  ηγεσία του σχολείου, στην έρευνα δράσης, κτλ.  Μέσα από αυτά τα  ρεύματα δημιουργήθηκε ένας πλούτος μεθοδολογικών και πρακτικών εργαλείων, ποιοτικών και ποσοτικών. Με καθένα από αυτά μπορεί κάποιος να διαφωνεί ή να συμφωνεί, υπάρχουν άλλωστε έντονες αντιπαραθέσεις και ζωντανός διάλογος προς την κατεύθυνση αυτή. Από κανένα όμως στοιχείο δεν προκύπτει ότι αυτά θα πρέπει να εφαρμοστούν σε ένα συγκεκριμένο τύπο πειραματικού/πρότυπου σχολείου. Αντίθετα, το ζητούμενο είναι πως αυτά εφαρμόζονται στο κάθε σχολείο και από τον κάθε εκπαιδευτικό. Αν στα πειραματικά/πρότυπα σχολεία μπορούν τα παραπάνω να εφαρμοστούν ευκολότερα και καλύτερα, αυτό θα πρέπει να γίνει. Πάντως, οι ενδείξεις που υπάρχουν μέχρι τώρα δεν πείθουν αρκετά προς την κατεύθυνση αυτή. 

γ. Η βελτίωση και η αριστεία του σχολείου στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον.

Η πολιτική ηγεσία του Υ.Π.Δ.Β.Μ.Θ. πολύ σωστά θέτει το θέμα της αριστείας και της βελτίωσης του υπάρχοντος σχολείου. Το διεθνές παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον άλλωστε το επιβάλλει. Σε επίπεδο Ε.Ε. αλλά και σε πάρα πολλά ανεπτυγμένα κράτη η εκπαίδευση αποκτά πολύ πιο σημαντική θέση από αυτήν που είχε μερικές δεκαετίες πριν.  Επιπλέον, όπως προαναφέρθηκε, η εκπαιδευτική έρευνα στο πώς ένα οποιοδήποτε σχολείο μπορεί να γίνει καλύτερο, σε σχέση με την κατάσταση στην οποία βρίσκεται σε μια δεδομένη στιγμή, παρέχει σήμερα πολλές μεθόδους, εργαλεία και πρακτικές που δεν υπήρχαν, όταν ιδρύονταν ή μετασχηματίζονταν πολλά πειραματικά/πρότυπα σχολεία στη χώρα μας, δεκαετίες πριν.   Ασχολούμαι με πειραματισμούς στα ελληνικά σχολεία περισσότερο από 30 χρόνια, είτε ως ενεργός εκπαιδευτικός στο παρελθόν, είτε ως ερευνητής, είτε ως κριτικός φίλος και συντονιστής προγραμμάτων βελτίωσης σχολείων (school improvement), στην Ελλάδα καθώς και σε άλλες χώρες. Έχω εργαστεί επίσης σε πειραματικό σχολείο στο παρελθόν ως εκπαιδευτικός.  Η αριστεία υπάρχει και σήμερα σε κάποια σχολεία στην Ελλάδα, και όχι μόνο στα πειραματικά/πρότυπα σχολεία. Υπάρχουν εκπαιδευτικοί, ομάδες εκπαιδευτικών, δίκτυα εκπαιδευτικών, σχολεία τα οποία θα πρέπει να ενισχυθούν με κάθε τρόπο, ώστε να γίνουν «φάροι» για τα υπόλοιπα σχολεία, για να τα επισκέπτονται οι φοιτητές, οι εκπαιδευτικοί των γειτονικών σχολείων, οι σχολικοί σύμβουλοι, οι πανεπιστημιακοί, καθώς  αυτά πραγματικά φωτίζουν και τροφοδοτούν τις πρακτικές των φοιτητών, τις πρακτικές των άλλων εκπαιδευτικών, την καθοδήγηση των σχολείων, την εκπαιδευτική έρευνα. Αυτά τα σχολεία μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά στην εκπαίδευση των μεντόρων καθώς και στις ευρύτερες καινοτομίες και εκπαιδευτικές αλλαγές. Αυτά τα σχολεία αποτελούν το «άλας» και την προωθητική δύναμη της εκπαίδευσης. Αυτά όμως τα σχολεία δεν είναι κατ’ ανάγκη τα υπάρχοντα πειραματικά/πρότυπα αλλά σίγουρα υπάρχουν, τα έχω βιώσει και στη χώρα μας και υποκλίνομαι μπροστά τους. 

Αναφορές

Μπαγάκης, Γ. (2015) Το δάσος και το δέντρο αναφορικά με τα λεγόμενα «πρότυπα πειραματικα σχολεια». ESOS (https://www.esos.gr/arthra/37740/dasos-kai-dentro-anaforika-me-ta-legomena-protypa-peiramatika-sholeia).

Μπαγάκης, Γ., Νικολάου, Ν., Λαμπίδη, Α., Σιγανού, Α., Κονταξής, Α., Χαλικόπουλος, Α., (2021) Η συμβολή των ψυχολόγων, του συμβούλου καθηγητή και της δικτύωσης στη διαχείριση τάξης. Μαθήματα απο την υλοποίηση του προγράμματος «Μια Νέα Αρχή στα ΕΠΑΛ» (ΜΝΑΕ) 2017-2019 και όχι μόνο.  Στο Δ. Καλαϊτζίδης Όψεις του σύγχρονου σχολείου: Η διαχείριση της σχολικής τάξης.  Πανελλήνιο διαδικτυακό επιστημονικό συνέδριο-συμπόσιο. Πρακτικά Τόμος 1.  Αθήνα: 4o Περιφερειακό Κέντρο Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού (ΠΕΚΕΣ) Αττικής σσ. 49-74.

Μπαγάκης, Γ. (2021α) Νέο σχολειο τον Σεπτέμβρη!  Η τεχνική ορθολογικότητα, η κακοποίηση των επιστημών της εκπαίδευσης και της εκπαιδευτικής πολιτικής. Fresh Education (www.fresh-education.gr/νέο-σχολείο-του-σεπτέμβρη-η-τεχνική-ορ/).

 

Δείτε επίσης

σχέδια δράσης

Οι εκπαιδευτικοί έχουν τα μέσα της εργασίας τους ενσωματωμένα στον εαυτό τους

Διάδωσέ το Οι εκπαιδευτικοί έχουν τα εργαλεία τους, τα μέσα της εργασίας τους (γνώσεις, διανοητικές …

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *